به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، در چند ماه گذشته کارشناسان از فجایع آبگیری سدچشمیر برای کهگیلویه و بویراحمد و خوزستان می گویند و استاندار کهگیلویه و بویراحمد در برابر اظهارنظر کارشناسان و پژوهشگران محیط زیست اظهار نظر میکند و می گوید:  "عده‌ای بیمار، عده‌ای معاند و عده‌ای حقوق بگیر در باره سد حرف می‌زنند.وزارت نیرو فقط حق دارد پیرامون سد چم‌شیر اظهارنظر کند!"

سد سازی دیگر در برنامه توسعه بسیاری از کشورها جای ندارد زیرا تحقیقات جدید نشانگر این است که سد سازی نه تنها توسعه را گسترش نمی دهد که موجبات خسارت های جدی به کشورها است.

بحث سد چم شیر در کهکیلویه و بویر احمد و دو سد تنگ سرخ در هفته های گذشته مورد بحث کارشناسان محیط زیست، رسانه ها و مسئولان کشوری در ایران بوده است. تلاش برای احداث سدها از سوی مدیران پروژه ها که اغلب دولتی بوده از یک سو و  از سوی دیگر پیگیری فعالان محیط زیستی برای توقف برخی پروژه های سدسازی که نابود کننده زیست انسانی و بومی مناطق است از سوی دیگر به چالش تبدیل شده است.این چالش در حالی شکل گرفته است که طبق آخرین آماری که از سوی خبرگزاری رسمی جمهوری اسلامی اعلام شده است بهره‌برداری از ۴۵ سد جدید در چهار سال آینده یکی ازبرنامه‌های وزارت نیرو است. این خبر در کنار تغییر رویه جهانی در  مورد سد سازی به نظر  باید مدنظر مدیران ارشد کشور قرار بگیرد .

محمد درویش-کنشگر محیط زیست در گفت و گو با خبرنگار اجتماعی رکنا گفت: طبق گزارش مطالعه زمین شناسی سد چم شیر، آبگیری این سد می تواند فجایعی به مراتب عمیق تر و سهمگین تر از سد گتوند را به دنبال داشته باشد. الان برخی می گویند که چند هزار میلیارد تومان برای سد چم شیر اختصاص یافته و می خواهند با احداث این سد چند ده هزار میلیارد تومان خسارت دیگر نیز بر کشور تحمیل کنند. بله این سرمایه ملی بوده که از بین بردیم اما می تواند این سد تبدیل به یک موزه و آیینه عبرت ملی برای افرادی باشد که تفکر سازه ای دارند اما نباید اجازه دهیم که این سد آبگیری شود و امیدواریم مانند دفعه قبل و تجربه تلخ سد گتوند  اجازه آبگیری به این سد ندهند.

سالانه 500 هزار تن نمک وارد مخزن این سد شده و حل می شود

محمد درویش همچنین تصریح کرد: در گزارش زمین شناسی سد چم شیر اشاره می شود که 70 درصد مخزن سد روی سازند گچساران است و در گزارشی هم که بعد از جدی شدن موضوع توسط دکتر بهلولی و منتظری از دانشگاه تهران منتشر شد مشخص شد که سالانه 500 هزار تن نمک وارد مخزن این سد شده و حل می شود.

کنشگر محیط زیست کشور بیان کرد: این حجم عظیم نمک می تواند بر روی چشمه های پایین دست تاثیرات بسیار نامطلوبی بگذارد در حالیکه هم اکنون شوری آب در پایین دست رودخانه زهره 35 درصد بیشتر از شوری رودخانه است این یعنی دو برابر شورتر از آب دریا، حال اگر آب مخزن هم به این اضافه شود شوری را چند ده برابر خواهد کرد و این یعنی یک فاجعه بزرگ در شرق خوزستان.

آوارگی عشایر بدون هیچ گونه تعیین منطقه اسکان

محمد درویش با اشاره به نامه 10 نفر از اساتید برجسته دانشگاه های کشور به رییس جمهور در این خصوص، گفت: آبگیری سد چم شیر می تواند فجایعی به مراتب عمیق تر و گسترده تر از احداث سد گتوند ایجاد کند و ما این مساله را یک مساله بسیار جدی می دانیم و امیدواریم که سازمان محیط زیست از اختیارات خود استفاده کند و اجازه آبگیری به این سد ندهد.

محمد درویش در ادامه به رکنا گفت: علاوه بر این مجریان طرح به جامعه محلی و عشایر اعلام کرده اند که این منطقه را ترک کنند بدون اینکه منطقه ای را برای اسکان آنها در نظر بگیرند و حداکثر فرصت را برای آنها 20 آذر ماه در نظر گرفته اند و دلیل این کار را آبگیری در این زمان اعلام کرده اند.

وقتی محیط زیست تایید نهایی نداده مجری پروژه نباید فعالیت کند

این پژوهشگر و کویرشناس ایرانی با اشاره به اینکه سازمان محیط زیست سالها پیش مجوز ارزیابی محیط زیستی پروژه سد چم شیر را صادر کرده است، یادآور شد: وقتی رییس سازمان محیط زیست اعلام می کند که ما با آبگیری سد مخالف هستیم تا زمانیکه نتیجه نمونه گیری های جدید منتشر شود، نباید کارفرما و مجری پروژه هیچ نوع فعالیتی را انجام دهد. با توجه به دستور رییس سازمان محیط زیست فعال بودن کارگاه پروژه یک تخلف آشکار محسوب می شود.

آب پشت سد به علت EC بالا مصرف کشاورزی نخواهد داشت

درویش  با تاکید بر اینکه نظرات سایر کارشناسان و دلسوزان زیست بوم ایران نیز جلوگیری از آبگیری این سد است، به دیدگاه های حسین آخانی، گیاه شناس و استاد دانشگاه تهران اشاره کرد و افزود: وی در قسمت هایی از رودخانه میزان شاخصه هدایت الکترونیکی(EC) را بیشتر از 100 هزار اندازه گیری کرده است همچنین میزان این شاخصه در بستر رودخانه 2 هزار و 400 بود و در مخزن سد بعد از آبگیری قطعا این شاخصه به بالای 4 یا 5 هزار خواهد رسید.همه متخصصین کشاورزی و محیط زیست می دانند که میزان هدایت الکتریکی آب وقتی به بالای 3 هزار می رسد دیگر برای فعالیت های کشاورزی هم به درد نمی خورد و کل پروژه از حیض انتفاع خارج می شود.

درویش: چینی ها 235 میلیون یورو در این پروژه سرمایه گذاری کرده اند!

این کنشگر محیط زیست به نقش چینی ها در این پروژه اشاره کرد و ادعا کرد: بررسی ها نشان می دهد که چینی ها یکی از سرمایه گذاران اصلی این پروژه هستند و رقمی حدود 235 میلیون یورو در این پروژه از سوی سرمایه گذاران چینی مطرح است.

رئیس کمیته محیط زیست در کرسی سلامت اجتماعی یونسکو اضافه کرد: با توجه به تجربه های یک سال گذشته در مورد سازمان محیط زیست بعید می دانم اراده ای وجود داشته باشد تا جلوی انجام این پروژه گرفته شود زیرا در مورد چندین تجربه موفق یک یا دو سال گذشته جامعه محلی و رسانه ها به شکل بسیار مطلوبی با مطالبات ارایه شده توسط کارشناسان همراهی کردند اما در این مساله تاکنون چنین اتفاقی رخ نداده است.

آبگیری چم شیر 5 فاجعه زیستی حائز اهمیت برای ایران ایجاد می کند

وی با اشاره به سایر تهدیدهای زیستی که با آبگیری این سد برای کشور ایجاد می شود افزود: به خطر افتادن تنوع زیستی و گیاهی خارق العاده این منطقه از جمله تهدیدهای دیگر انجام این پروژه محسوب می شود و طبق پیمایش میدانی حسین آخانی چندین گونه گیاهی بومی یا اندمیک در این منطقه در معرض خطر تهدید جدی هستند.

درویش ادامه داد: علاوه بر این احتمال اینکه 11 چاه نفت موجود در این منطقه که فعلا پلمب شدند در آینده با توجه به وجود گسل در این منطقه با کوچکترین زمین لرزه به قسمت مخزن سد نشتی داشته باشد و این هم می تواند یکی دیگر از خطرات جدی در این پروژه باشد.

وی گفت: تخریب رویشگاه جنگلی منطقه در بالا دست سد هم یکی دیگر از تهدیدات جدی این پروژه است و اگر این سد با یک بحران جدی روبه رو باشد که احتمال آن بسیار بالا است، اعتماد عمومی مردم منطقه نسبت به حاکمیت و بدنه علمی کشور به کل از دست خواهد رفت و این مساله در صورت وقوع می تواند اعتماد عمومی را حتی در سطح ملی خدشه دار کند.

توجه جهان به حذف سدسازی است

طبق تحقیقات جدید 3700 سد جدید در حال ساخت یا برنامه ریزی شده برای ساخت در سراسر جهان نه تنها نیازهای برق کشورهای در حال توسعه که محل راه اندازی این سدها تعیین شده اند برآورده نمی کنند که در عوض این سدها راه را برای مشکلات زیست محیطی جدید هموار می کند و در ادامه  تعداد رودخانه های آزاد در سراسر جهان را تا 21 درصد کاهش داده و حتی باعث درگیری بین کشورها بر سر آب باشند.

همانطور که توضیح داده شد، سدها بیش از آنکه حل کننده مشکلات برای جامعه بشری و هموارکننده مسیر توسعه باشند موجبات آوارگی مردم نیز شده اند. یعنی جایگاه های تعیین شده برای سدسازی ها، مردم را مجبور به جابه‌جایی می‌کنند، تنوع زیستی را تهدید می‌کنند، ماهیگیری  را مختل می‌کنند و رودخانه‌ها را خشک کرده که به‌طور قابل‌توجهی بر اکوسیستم تأثیر می‌گذارند.

سدها بدون شک به  رودخانه‌ ها آسیب می‌رسانند. با وجود اینکه به عنوان منبع انرژی تجدیدپذیر قرار می‌گیرند اما  تخمین زده شده است که انتشار متان از مخازن برق آبی به طور قابل‌توجهی بیشتر از سود انرژی است و با این حساب، انتشار گازهای گلخانه ای به جای حل بحران آب و هوا به افزایش آنها کمک خواهد کرد.

نسخه پر نقص آمریکایی توسعه در ایران

محمد حسین رامشت، جغرافیدان و استاد دانشگاه اصفهان در گفتگو با رکنا با اشاره به تاریخچه برنامه های توسعه و پیشرفت در کشور، تصریح کرد: دانش برنامه‌ریزی فضا مانند هر دانش دیگری دارای پارادایم است و در این حوزه ما 4 پارادایم بزرگ داریم که شامل توسعه ، آمایش سرزمین ، آینده نگاری منطقه ای و پیشرفت است که هر کدام از آنها مبانی و دکترین خاصی دارند.

وی با اشاره به اینکه توسعه یک پارادایمی است که روستو، محقق برجسته دانشگاه ام آی تی آن را نسخه رهایی‌بخش آمریکا بعد از جنگ جهانی دوم می دانست، افزود: ما در کشور خودمان نیز از زمان پهلوی دوم پارادایم توسعه را پیاده کردیم و 4 برنامه در این راستا اجرا شد اما در این بین کارشناسانی از کشور فرانسه نیز سعی کردند پارادایم آمایش سرزمین را پیاده کنند و بعدها گفته شد اگر این پارادایم به صورت کامل در کشور اجرا شود شما دچار یک انقلاب خواهید شد.

استاد دانشگاه اصفهان بیان داشت: در آن زمان به خاطر وابستگی های شدیدی که ایران به آمریکا داشت پارادایم توسعه مبنای کار قرار گرفت .

رامشت اضافه کرد: اروپایی ها در آن مقطع تحت پوشش آمریکا نرفتند و پارادایم آمایش سرزمین را در نظر گرفتند و همه هدف آنها تشکیل یک اروپای واحد بود که این کار را بعد از 40 سال نیز انجام دادند و پارادایم بعدی را با عنوان آینده نگاری منطقه ای پیش گرفتند.

این کارشناس توسعه ادامه داد:همان نسخه توسعه آمریکایی، باعث شد که   به آمریکا وابسته شویم اما اکنون به دنبال استقلال و آزادی هستیم. استقلال یعنی اینکه متد توسعه آمریکا ما را وابسته کرده است و ما میخواهیم از آن فضا مستقل باشیم. آزادی نیز به معنای رهایی از پارادایم توسعه و نسخه آمریکا برای حرکت رو به جلو است.

این سخنان محمد حسین رامشت، جغرافیدان و استاد دانشگاه اصفهان تاکید بر این دارد که وقتی ما سالها قبل الگو آمریکایی توسعه را پیش گرفته ایم ، نسخه ای که از قبل از انقلاب 57 اجرایی شده است اکنون هم با نگاه به تغییرات موثری که آنها در برطرف کردن نقص های آن نسخه اولیه ایجاد می کنند باید دست به تغییر بزنیم و به حتم ادامه مشکلات نسخه قبلی توسعه می تواند ایران را با مشکلات جدید همراه کند. یکی از تغییراتی که در نسخه آمریکایی توسعه ایجاد شده است ، عبور از سدسازی است. به طوری که  تا اواسط قرن بیستم بسیاری از سدهای برق آبی آمریکا ساخته شد . راه اندازی سدهایی که کارشناسان امروزی آن کشور معتقد هستند این سدسازی ها زمانی شکل گرفت که  درک درستی  از رودخانه ها و محیط زیست نداشتند.

نقض قوانین انسانی و محیط زیستی با سدسازی های مخرب

ضمن اینکه در آن زمان  قوانین زیست محیطی مانند قانون آب پاک، قانون حفاظت از  گونه های در خطر انقراض یا قانون سیاست ملی محیط زیست برای حفاظت از منابع طبیعی وجود نداشت. بنابراین، با ساختن سدها  به  اکوسیستم‌ کشور آسیب جدی وارد کردند.

به عنوان مثال می توان به کاهش ماهیگیری ماهی قزل آلا در حوضه رودخانه کلمبیا و انقراض گونه های حلزون و صدف در حوضه رودخانه کوزا اشاره کرد. با ساختن سدها، زندگی رودخانه ها به مرگ رسید و در نتیجه آسیب زیادی به مردم، اقتصادهای محلی و گونه هایی که برای زنده ماندن به رودخانه ها نیاز داشتند، وارد شد. اما مدیران مسئول توسعه آن کشور در حال جبران خسارت های پیشین هستند.

آنها سدهای خود را ساختند و خسارت بسیاری به محیط زیست و معیشت مناطق زدند حال کشورهای در حال توسعه مثل ایران که در حال برنامه ریزی برای ساخت سد هستند،مجبور نیستند اشتباهاتی که آنها مرتکب شدند را تکرار کنند.

با برداشتن سدها در سراسر آمریکا و اروپا،  آنها باید گام هایی در مسیر توسعه به عقب بردارند و تأثیرات منفی سدها بر محیط زیست، مردم و اقتصاد خود را ترمیم کرده و دوباره حرکت قطار توسعه را آغاز کنند.

باید گفت که نیت سدسازان در گذشته، برای تولید منابع جدید انرژی  بود ولی اشتباه کردند . کشورهای در حال توسعه به جای ساختن سدهای عظیم که هیچ مشکلی را حل نمی کنند، بلکه به مشکلات جدیدتر می پردازند، باید به دنبال سرمایه گذاری در انرژی های تجدیدپذیر واقعی مانند باد و خورشید باشند.

بخشی از صدمات سدسازی به ایران

سدسازی ها مشکلات اقتصادی ، اجتماعی ، غذایی و سلامت را نیز برای مردم ایجاد می کنند. به طور مثال منطقه اهواز  باتلاق‌ها و رودخانه‌های وسیعی دارد که از طیف متنوعی از ماهی‌ها، پستانداران و پرندگان مهاجر، از جمله بسیاری از گونه‌های در خطر انقراض حمایت می‌کنند. اکوسیستم های تالاب برای انسان حیاتی هستند. آنها غذا، آب شیرین، عصاره های دارویی و مواد ژنتیکی را فراهم می کنند. کشاورزان بومی عرب و بختیاری، ماهیگیران و مردم عشایر نیز برای امرار معاش به آب ها و دشت های حاصلخیزی وابسته اند که تالاب ها این شرایط  آب و هوایی را تنظیم می کنند. آنها منبع آب را دوباره شارژ می کنند. آنها به تصفیه آب کمک می کنند. آنها به خاک کمک می کنند تا در برابر فرسایش مقاومت کند حال  در حوضه آبخیز کارون و کرخه در مجموع 9 سد ساخته شده یا در حال ساخت است و چند  سد دیگر در دست مطالعه است که می تواند معیشت و زیست منطقه را مورد تخریب جدی قرار دهد.

افزایش گرانی و به خطر افتادن امنیت غذایی

در سال های اخیر سدسازی و تغییر مسیر رودخانه ها اثرات خشکسالی بر کشاورزی را تشدید کرده است. پروژه های سدسازی و انحراف آب ممکن است در کاهش شدید تولید گندم، منبع غذایی برای انسان و دام، نقش داشته باشد.

منطقه اهواز دومین استان گندم خیز ایران است. حدود 62 درصد از تولید گندم استان به آبیاری و استفاده از آب رودخانه های آن وابسته است.  کمبود آب منجر به افزایش قیمت گوشت و نان در سراسر ایران می شود.

افزایش سرطان و رشد آمار سقط جنین

سدها بیماری نیز تولید می کنند. بیماری‌های ناشی از  کیفیت پایین آب و عدم دسترسی به آب سالم و کمبود تغذیه سالم با سدسازی های غیراصولی  افزایش خواهند یافت. مصرف ماهی‌های ساکن در رودخانه‌های آلوده شده بر رشد جنین تأثیر می‌گذارد و آب آشامیدنی آلوده باعث اختلال در سیستم عصبی مرکزی می‌شود. ساکنان از سطوح بالایی از اختلالات خونی و بیماری‌هایی که بر ریه‌ها، کلیه‌ها، کبد و سایر اندام‌های حیاتی تأثیر می‌گذارند و همچنین سقط جنین، سرطان، پوکی استخوان، اختلالات غدد درون ریز، آلزایمر، بیماری پارکینسون و مشکلات یادگیری به دلیل بلعیدن فلزات سمی رنج خواهند برد.

مخالفان معاند و بیمار هستند

با وجود همه این صدمات سلامتی و تفاوت نگرش جهانی نظر جناب استاندار متفاوت از دیدگاه های دیگران اینگونه بود که هر کسی با آبگیری سد چمشیر مخالفت می کند حقوق بگیر، معاند و بیمار است.

سید علی احمدزاده استاندار کهگیلویه و بویراحمد در حاشیه نشست شورای آموزش و پرورش این استان در پاسخ به سؤالی در خصوص حاشیه‌سازی‌های اخیر برای سد چم شیر گفت: همه مطالعات و کار‌های مطالعاتی در چند فاز در سد چم شیر انجام شده دریاچه و بستر آن مورد مطالعات علمی قرار گرفته و وضعیت جدیدی برای این سد رخ نداده است.وی با بیان اینکه حرف‌های غیر علمی و غیر تخصصی و مسأله‌دار‌ زده می‌شود؛ گفت: چرا باید کسی که در مورد سد تنگ سرخ هیچگونه شناخت علمی ندارد نظر بدهد چرا باید کارشناس کامپیوتر یا روانشناسی در مورد سد حرف بزند که هیچ مبنای علمی ندارد ممکن است که برخی از آدم‌های علمی هم در خصوص سد اظهار نظر‌هایی کرده باشند اما این سؤالات در گذشته همه پاسخ داده شده است.

احمدزاده با ذکر این موضوع که در سد چم شیر همه چیز دیده شده است و چیز زیادی در آن وجود ندارد یادآور شد: این سد هیچ مشکلی ندارد و در حال آبگیری است.

وی با بیان اینکه در جلسه هیئت دولت چند روز پیش با وزیر نیرو در این خصوص صحبت کرده است گفت: قبل از آن هم با رئیس جمهور در مورد سد صحبت کرده بودم وزیر نیرو به من گفت همان نظری که شما در خصوص سد دارید همان نظر را هم ما داریم.

استاندار در ادامه افزود: اینکه عده‌ای راه می‌افتند و کار‌های بزرگ نظام را کوچک و یا وارونه جلوه می‌دهند به چه معناست؟ وقتی دلیل علمی ندارند و تنها جنجال به پا می‌کنند تا کار‌های کشور کمرنگ جلوه داده شود کاری که برای کشور تحول زاست آن را آسیب جلوه می‌دهند.

دکتر احمدزاده گفت: سد هیچ مشکلی برای آبگیری ندارد اگر قرار است کسی درباره آن حرف بزند باید وزارت نیرو بگوید که مشکل دارد بعضی‌ها می‌خواهند مصالح و منافع کشور و مردم را فدای منافع خودشان کنند سد چمشیر یک سد بسیار مهم و تحول ساز در کشور است.وی با بیان اینکه سد آبریز بیشتر از سد چمشیر سهمیه آبی برای ما دارد و آن را هم باید بسازیم گفت: سد چمشیر در جایی ساخته می‌شود که صنایع بزرگ نفت و گاز و پتروشیمی را داریم و برای پیشرفت در این حوزه نیاز به سهمیه آب داریم الان فاز اول پالایشگاه گچساران را در سفر دوم خواهیم داشت که در کل و در همه فاز‌های آن ۱۰۵ هزار بشکه در روز ظرفیت آن است و در فاز اول ۳۵ هزار بشکه خواهد بود در حالی که کل پالایشگاه شیراز ۳۲ هزار بشکه ظرفیت دارد برای این کار‌های بزرگ به آب پایدار نیاز داریم.

استاندار در ادامه اظهارات خود افزود: سد چمشیر هیچ گونه مشکل علمی ندارد یک کار بزرگ را نظام آغاز کرده و به نتیجه رسیده، ما به غیر از آب به برق آن نیاز داریم برقی که تولید می‌کند کل هزینه‌های سد را بر خواهد گرداند در حالی که اکنون مشکل برق در کشور داریم و تأسیسات تولید برق سد توسط سرمایه‌گذار خارجی آماده شده است.

احمدزاده تصریح کرد: هیچگونه تغییری در پی‌سی آب ایجاد نخواهد شد جلسه‌ای برای سد آبریز و چم‌شیر در وزارت نیرو داشتیم از متخصصین و مهندسین وزارت سؤال کردم که موضوع فاجعه گتوند چیست؟ مگر مطالعه درستی انجام نشده که یکی از بهترین متخصصان سدسازی، گفت: پی‌سی آبی که به پشت سد می‌ریخت ۱۱۰۰ بود که برای کشاورزی خوب است اما اکنون پی سی آن ۹۵۰ شده است. پس چرا دروغ برای کار‌های بزرگ گفته می‌شود تا این کار‌ها زیر سؤال برود.

وی اظهار داشت: مدیر آب استان کهگیلویه و بویراحمد از قویترین نیرو‌های کارشناس آب و زمین‌شناسی در کشور است و باید بگوید مشکلی وجود دارد یا نه؛ نباید کسی که هیچ گونه علمی در خصوص سد ندارد جریان‌سازی کند.

استاندار با ادای احترام به کسانی که نظرات علمی در خصوص پروژه‌های کشور و استان دارند با ذکر این موضوع که یک عده‌ای بیمار و یک عده‌ای هم معاند نظام و یک عده‌ای دیگر حقوق بگیر برای تخریب نظام و کار‌های بزرگ صورت گرفته در آن هستند با بیان اینکه این سد را از سال گذشته تاکنون به صورت جد برای تحول استان در دستور کار قرار دادیم یادآور شد: سد آبگیری خواهد شد و به چرخه توسعه کشور و استان خواهد آمد زیرا مطالعات آن نشان داده که خلاف این دروغ‌هاست.